پرتغالی‌ها در این آب‌راه مهم دریایی 110 سال غلبه داشتند.

اما «قلعه پرتغالی‌ها» در ضلع شمالی جزیره قشم و در ساحل دریای خلیج فارس در سال 1507 میلادی به فرمان «آلفونسو آلبو کرک»، دریانورد پرتغالی ساخته شد. آلبو کرک، جزایر دهانه خلیج فارس را تصرف کرد و با این روش بر راه بازرگانی دریایی بین هند و اروپا تسلط یافت.

قلعه «قشم» با مساحتی بیش از دو هزار متر مربع از سنگ‌های آهکی و گچی با ملات ساروج محلی ساخته شد و در یک قرن چندین‌بار استحکام بخشی شد.

در قلعه‌ی بزرگترین جزیره‌ی ایران، چهار برج در چهار گوشه و باروهایی بلند که توپ و منجنیق‌ها روی پهنای آن‌ها مستقر می‌شده‌اند، وجود داشت که البته امروز فقط آن‌چه از آسیب‌های این سال‌ها در بنا به جای مانده، وجود دارد.

قلعه‌ی پرتغالی‌ها در قشم را شاید بتوان یکی از کاربردی‌ترین قلعه‌های «پرتغالی» دانست، در واقع قلعه‌ی مرکزی این کشور. چون یک انبار بزرگ یا جای نگهداری مهمات و سلاح داشته که در مواقع اضطراری به دیگر دژها کمک می‌رسانده و برای ارتباط با قلعه هرمز و رساندن تدارکات ساخته شده بود.

با این وجود نفوذ و تمرکز پرتغالی‌ها در آب‌های جنوبی خلیج‌فارس آن‌قدر دوام نیاورد، چون در سال 1623 میلادی این قلعه و دیگر پایگاه‌ها در دهانه خلیج فارس را یکی از سرداران صفوی تصرف کرد و از آن روز تا کنون ایران بر باارزش‌ترین آبراه دنیا چیره شده است.

احسان یغمایی این قلعه را در سال 1378 از زیر خاک بیرون آورد و تا بهار 1379 در این قلعه به انجام کاوش‌ پرداخت. پس از آن و در آبان 1387 به دنبال حفاری‌های شرکت برق در محدوده 500 متری قلعه پرتغالی‌ها، تونل قدیمی متصل به این قلعه در شهر قشم کشف شد. در واقع این تونل راه فرار فرماندهان و نیروهای نظامی پرتغالی و همچنین مکان نگهداری مهمات نظامی آنان بوده است. این تونل تا محدوده میدان سعدی شهر قشم به طول حدود سه کیلومتر، ادامه دارد.

نقشه‌ی این «قلعه دژ» که در محله «مِسِنی» شهر قشم قرار دارد، از قلعه‌های دوره ساسانی الگوبرداری شده و امروز بیشتر نیم‌بندی از هر کدام از اجزای این قلعه یعنی برج دیده‌بانی، آب‌انبار، اتاق مهمات و استراحتگاه نگهبان باقی مانده است.

آخرین کوچه‌های منتهی به دریای جنوب در این محله‌ی مشهورِ قشم، راه قلعه را نشان می‌دهد. قلعه‌ای که بخش اعظمی از دیوارهای ورودی اش حالا با حائل نگهداشته شده‌اند و بخشی از دیوارهایش فروریخته‌اند.

البته ورودی اصلی حالا با مرمت‌های انجام شده پابرجاست. از همان ابتدای ورودی قلعه باید روی خرابه‌ی دیوارها راه بروید،‌ چیزی شبیه کوه‌نوردی!

کوهنوردی آن‌هم روی دیوارهایی که وقتی رویشان قدم می‌زنید، در کنار چشم‌انداز زیبای آبی دریای خلیج همیشه فارس و غروب خورشید در هنگام عصر، ساخت‌وسازهایی که به تازگی در اطراف و حتی حریم این قلعه‌ی تاریخی در حال سربلند کردن است، بیشتر به چشم می‌آیند.

محلی‌ها وضعیت کنونی قلعه را بسیار بهتر از گذشته می‌دانند و می‌گویند که «تا چند سال پیش هیچ کس مدیریت و نظارتی روی این قلعه نداشت و هر کس می‌توانست به راحتی روی آن برود، حتی مدتی جولانگاه موتورها و دوچرخه‌ها بوده است، اما حالا دست‌کم با کشیدن نرده در اطراف بنا و وجود نگهبان آسیب‌ها به قلعه‌ی پرتغالی‌ها بسیار کمتر شده است.»

دست راست قلعه و داخل فضای محصور شده‌اش دو توپ قرار داده‌اند و در دو طرف توپ‌ها نیز چند گلوله و ‌سرآسیاب داخل ویترین قرار دارد. پشت به قلعه و رو به دریا نیز دو کارگر در حال متصل کردن میله‌های سیاه به یکدیگر هستند تا به قول خودشان فضایی مناسب برای نشستن بازدیدکنندگان ایجاد کنند.

برنامه‌ریزی برای ایجاد چنین فضاهایی آن‌ هم در قشم که ظرفیت بالایی برای جذب گردشگر دارد، پسندیده است؛ اما وقتی محلی‌های «مِسِنی» می‌گویند از زمانی‌که این قلعه در اختیار میراث فرهنگی قشم قرار گرفته، اقدامی برای حفاظت بیشتر از آن انجام نشده است. به نظر فرمول توجه و ساماندهی چنین بناهایی می‌تواند متفاوت با قبل باشد.